Tyfwch goedwig drefol deg

24-06-2025

Meddyliwch pwy sydd gan y sgiliau, gwerthoedd a’r perthnasoedd yn fewnol rydych chi eu hangen. Meddyliwch ynghylch blaenoriaethau pwy sy’n alinio’n naturiol gyda’r math hwn o waith. Meddyliwch am unrhyw berthnasoedd neu bartneriaethau allanol y gallech chi eu datblygu er mwyn eich helpu i gael y gorau o’r Sgôr Tegwch Coed. Meddyliwch pwy sy’n cyfrannu beth a phwy allai gyfrannu adnoddau mewn nwyddau. Yn bennaf oll, meddyliwch sut y byddwch yn rhoi eich cynlluniau ar waith (e.e. mewn cymdogaethau tegwch coed isel gyda heriau sylweddol).

Defnyddiwch yr adnodd am ddim Sgôr Tegwch Coed er mwyn deall sgoriau tegwch coed ar draws eich tref neu ddinas.

Defnyddiwch y sgôr i fireinio eich cynllun:

• Categoreiddiwch eich cymdogion yn flaenoriaeth uchel, ganolig ac isel
• Cwblhewch achos er mwyn dangos i swyddogion etholedig neu arweinwyr awdurdod lleol beth sy’n digwydd ar lefel ward, etholaeth neu ddinas
• Edrychwch am batrymau a cheisiwch adnabod achosion (e.e. a yw ardaloedd yn rhai sydd â llawer o ddiwydiant neu wedi’u clustnodi ar gyfer datblygiad sylweddol?)
• Defnyddiwch ddata er mwyn dweud stori tegwch coed yn eich tref neu’ch dinas eich hun. Beth yw’r ystod o lefelau gorchudd canopi mewn gwahanol gymdogaethau? Sut mae gorchudd canopi’n cymharu gyda chyfartaleddau cenedlaethol?

• Defnyddiwch Sgôr Tegwch Coed er mwyn addysgu a denu sefydliadau a grwpiau cymunedol sydd â diddordeb ar gam cynnar. Mae’n gam allweddol wrth gynhyrchu cynllun y bydd pobl yn ymgysylltu ag ef yn nes ymlaen.

Siarad gydag awdurdodau lleol ac arweinwyr gwleidyddol:

• Eglurwch beth mae’r Sgôr Tegwch Coed yn ei ddangos, pam mae anghyfartaleddau mewn gorchudd coed yn broblem a beth ellir ei wneud yn ei gylch. Mae’n bwysig tynnu sylw at pam y bydd tegwch coed cynyddol yn eu helpu i fodloni eu blaenoriaethau. Er enghraifft, mae nifer o drefi a dinasoedd wedi datgan argyfyngau hinsawdd a byddai ehangu gorchudd coed yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol.
• Darllenwch 17 o Nodau Datblygu Cynaliadwy’r CU os hoffech chi ddeall mwy am nodau a rennir ar gyfer pobl a’n planed.

Siaradwch gyda chymunedau:

• Mae’n bwysig cynnwys pobl ar bob cam o’ch cynllunio, gwneud penderfyniadau a datblygiad er mwyn deall beth sy’n bwysig iddynt. Gwrandewch ar gymunedau ynghylch eu hamgylchedd lleol, eu blaenoriaethau a’u dyheadau, a’u profiad o’r coed yn eu cymdogaeth.
• Rhannwch wybodaeth ynghylch sut mae gorchudd coed yn eu cymdogaeth yn cymharu gydag eraill gerllaw, neu hyd yn oed gyfartaleddau cenedlaethol. Eglurwch pam mae gorchudd coed isel yn risg, sut mae’n effeithio ar ein cymunedau a beth ellir ei wneud yn ei gylch ar raddfa unigol a’r gymdogaeth ehangach, ac ar raddfa trefn neu ddinas.

Meddyliwch am strategaethau a pholisïau presennol eich awdurdod lleol. Gallai tegwch coed naill ai fod yn sail i ddatblygu cynlluniau sefydlu coed ar raddfa cymdogaeth, arwain prif gynllun fforest ddinesig ar draws llefydd neu strategaeth coed, neu gael ei ychwanegu at strategaethau coed a fforestydd dinesig fel prif nod ychwanegol. Mae’r Tree Council wedi cynhyrchu canllawiau ar gynhyrchu strategaethau coed a choedwigoedd.

Pethau i’w hystyried:

Sut fyddech chi’n mewnosod tegwch coed yn rhan o strategaethau sy’n bodoli eisoes?

A allai tegwch coed fod yn sail i Strategaethau Adfer Byd Natur Leol?

Allwch chi fewnosod tegwch coed yn rhan o bolisi cynllunio lleol (e.e. Cyngor Dinas Birmingham i ystyried gorchudd canopi wrth asesu ceisiadau ar gyfer croesfannau llwybr troed a thynnu coed)?

Sut fyddwch chi’n ei droi o fod yn strategaeth i gynllun cyflawni?

Dyma astudiaeth achos er mwyn dysgu sut mae Cyngor Bournemouth, Christchurch a Poole a Chyngor Dinas Belfast wedi integreiddio tegwch coed yn rhan o’u strategaethau coed trefol a sut wnaeth hyn weithio.

• Mae map tegwch coed yn rhannu coedwig drefol yn gymdogaethau sydd angen eu blaenoriaethu ar gyfer cynllunio tymor hir a neilltuo adnoddau ar eu cyfer. Gall y Sgôr Tegwch Coed eich helpu i adnabod y cymdogaethau blaenoriaeth uchel mewn tref neu ddinas. Dyma lefydd lle mae gorchudd coed ar ei wannaf a lle mae angen pobl i gael budd o goed ar ei uchaf.
• Er mwyn cynyddu gorchudd coed, bydd angen i reolwyr gydbwyso neilltuo adnoddau rhwng gwaith ar draws y goedwig drefol gyfan ac adferiad wedi’i dargedu mewn ardaloedd sy’n flaenoriaeth.
• Defnyddiwch y data tegwch coed er mwyn creu cynllun ar gyfer sefydlu eich coedwig drefol tymor hir:
• Ewch ati i adnabod pa gymdogaethau yw eich blaenoriaeth
• Sut i gynyddu tegwch coed yn yr ardaloedd hyn
• Defnyddiwch adnodd modelu cost er mwyn amcangyfrif costau prosiectau plannu. Gallwch lawrlwytho un yma.
• Penderfynwch faint o amser ac adnoddau i’w neilltuo
• Amlinellwch gynllun cyflawni tymor hir er mwyn mynd i’r afael â’ch cymdogaethau sy’n flaenoriaeth, gan sicrhau cynaliadwyedd coedwigoedd dinesig dros genedlaethau

Dyma astudiaeth achos er mwyn dysgu sut y gwnaeth Cyngor Dinas Birmingham a Birmingham Tree People ddefnyddio eu Sgôr Tegwch Coed yn sail i ble maent yn gweithio a sut maent yn defnyddio eu hamser.

Cyn gynted ag y byddwch yn gwybod ble mae eich ardaloedd o brif flaenoriaeth a pha rai gaiff eu delio â nhw gyntaf, bydd hi’n amser siarad, mae’n amser siarad gyda’r bobl sy’n byw yno, dod i ddeall beth yw eu safbwynt ar goed a thrafod lle mae cyfleoedd i blannu mwy. Mae siarad gyda phobl nawr yn sicrhau eu bod yn cael eu cynnwys a’u bod yn cael budd o’r broses.

Adeiladwch ar y stori tegwch coed rydych chi wedi dechrau arni a helpu pobl ddeall ei fod yn fwy na dim ond plannu. Mae’n bosib y bydd gan bobl gynlluniau ar gyfer lleoliadau plannu neu ddyluniadau mewn golwg, neu gallwch ddefnyddio ‘Adnabod lleoliadau plannu posib’ er mwyn helpu i greu opsiynau iddynt ddewis ohonynt.

Beth bynnag yw eich dull o ymgysylltu, dyma rai gweithredoedd allweddol i’w cadw mewn cof:

• Sicrhewch fod pobl yn rhan o’r gwaith cyn gynted â phosibl
• Deallwch lle y gallwch ychwanegu gwerth
• Rhowch eich amser am ddim
• Ceisiwch sicrhau barn cyn gwneud penderfyniadau
• Byddwch yn eglur faint o awdurdod sydd gan gymunedau
• Byddwch yn eglur beth yw ffiniau unrhyw gyd-ddylunio
• Nodau a rennir y cytunir arnynt
• Annog gweithgarwch ymarferol a chreadigol gyda buddion tymor byr a thymor hir eglur
• Helpu sefydliadau trydydd sector i ddefnyddio’r Sgôr Tegwch Coed (gan fynd ymlaen i ddylanwadu ar gynghorwyr a’i ymgorffori yn eu gwaith eu hunain)

Bydd eich partneriaethau gyda phreswylwyr yn parhau i dyfu wrth i chi symud drwy bob cam. Mae hyn yn allweddol er mwyn cadw pawb yn rhan o’r broses yn y tymor hir.

Ar y cam hwn, byddai’n ddefnyddiol sefydlu targed plannu. Mae Treeconomics ac ymddiriedolaeth Coed Cadw wedi creu cyfrifwr targed plannu tegwch coed sy’n gallu eich helpu i osod nodau ar gyfer cynyddu gorchudd coed ar raddfa cymdogaeth. Mae hyn yn eich galluogi i osod ac addasu % targedau gorchudd canopi a’r niferoedd o goed bach/canolig/mawr sydd eu hangen er mwyn cyrraedd y rhain.

Yna gallwch symud ymlaen i adnabod lleoliadau plannu posib. Mae’n bosib eich bod eisoes wedi darganfod bod gan rai pobl syniadau cryf ynghylch ble maent eisiau plannu coed. Mae’n bosib y bydd eraill angen ychydig mwy o arweiniad. Beth bynnag fo’r achos, gall fod yn ddefnyddiol i greu rhestr fel o leoliadau sy’n realistig ac sydd hefyd yn cynrychioli blaenoriaethau pobl.

Pethau i’w hystyried wrth greu eich rhestr fer:

• Rhowch rai opsiynau cychwynnol er mwyn symbylu pobl i feddwl lle gellid rhoi coed newydd o amgylch y gymdogaeth
• Darganfyddwch pwy sydd berchen y tir lle rydych yn bwriadu plannu
• Ystyriwch a oes unrhyw gyflenwadau hanfodol o dan y ddaear a fyddai’n eich atal rhag plannu coed
• Ceisiwch adnabod unrhyw adeiladau gerllaw y dylech osgoi plannu’n agos atynt
• Osgowch unrhyw gynefinoedd sy’n flaenoriaeth – megis glaswelltiroedd sydd â llawer o rywogaethau ynddynt – a allai gael eu heffeithio’n negyddol gan blannu coed
• Chwiliwch am ysbrydoliaeth o fethodoleg mapio cyfleoedd i blannu coed Treeconomics
• Sicrhewch fod gennych y wybodaeth gywir, real ynghylch eich lleoliadau – mae mynd â phobl ar daith gerdded er mwyn edrych ar goed sy’n bodoli eisoes a lleoliadau newydd yn ffordd dda o ymgysylltu ac yn ffordd dda o gynllunio

Bydd cadw eich cymunedau’n rhan o bethau y tu hwnt i blannu – i mewn i’r camau sefydlu a chynnal – yn rhoi’r cyfle gorau i goed gyrraedd aeddfedrwydd a darparu’r buddion gorau posib.

Mae canllawiau’r Grŵp Gweithredu Coed a Chynllunio, Sut i Blannu Coed Mawr yn ganllaw hygyrch i blannu coed mawr mewn gofodau cyhoeddus. Bydd yn helpu i chi rymuso grwpiau eraill sydd â diddordeb mewn plannu coed, gan ddarparu’r wybodaeth maent ei hangen er mwyn sefydlu coed iach mewn trefi a dinasoedd.

Bydd Sgôr Tegwch Coed Coed Cadw yn cael ei ddiweddaru’n flynyddol, felly wrth i goed dyfu yn y tymor hir dylech fod yn gallu olrhain y newid yn y gorchudd canopi dros amser.

Mae tegwch coed yn ffordd wych o rannu stori ynghylch eich cynnydd. Lledaenwch y gair ynghylch y gwelliannau rydych chi wedi’u gwneud, o ble cychwynnodd eich cymdogaeth a pha mor bell maent wedi dod ar eu taith werdd.

Mae tegwch coed yn ymwneud cymaint â phobl ag ydyw am goed. Cofiwch ddweud straeon dynol yn ogystal. Pwy oedd ynghlwm â’r plannu, sut y gwnaeth hyn wneud gwahaniaeth a beth mae tegwch coed yn ei olygu iddyn nhw?

Gwyliwch y fideo hwn er mwyn gwrando ar straeon yn seiliedig ar brofiad o sut mae’r gwaith Birmingham Tree People wedi bod o fudd i bobl yn y gymuned.